26 08 2014
Entropik İşler
Hindistan’ı ziyaretinde Başbakan Indra Gandhi ile de uzun bir görüşme yapan Fritjof Capra fizik ile Doğu felsefesini bir potada eritmeye çalışan ilginç bir entelektüel ve düşünce insanı olup sistem teorisyenidir. Genellikle denge dışı durumlarla ilgilenir.
Fritjof Capra’nın Tükçe’ye Yeni Düşünce [1] olarak çevrilen ve birçok önemli düşünürle yaptığı röportajları içeren Uncommon Wisdom [2] adlı kitabında, Hazel Henderson, kalıcı bir emaresi kalmadan tekrar tekrar yapılması gereken işlere entropik[3] işler adını veriyor. Çünkü çalışmanın elle tutulur delili kolayca ortadan kalkıyor ve entropi ya da başıbozukluk yine artıyor. Pişirilir pişirilmez yeniveren yemek pişirmek, temizlenir temizlenmez tekrar kirlenecek olan döşemeleri silip süpürmek ya da yine büyüyecek olan çalı ve çimenleri biçmek, tekrar çıkacağını bile bile çiçekleri neredeyse boğacak kadar büyüyen ayrık otlarını temizlemek vb, hepsi birer entropik iştir. Bu işler, ya profesyonel olarak toplumun alt kesimleri, kadınlar ve azınlıklar tarafından düşük ücret karşılığı yapılır, ya da boş zaman değerlendirmek, dinlenmek amacıyla herhangi bir kimse tarafından hobi olarak yapılır. Entropik işler emeğin maddi emaresinin en kolay ortadan kalktığı işlerdir. Yüksek statüye sahip işler ise kalıcı izler bırakırlar ve gökdelenler, süpersonik uçaklar, roketler, nükleer savaş başlıkları vb.. bu işlerin bazılarıdır. Pazarlama, finans gibi işler de yüksek teknolojinin kullanıldığı iz bırakan işlerdendir.
Burada bir paradoks vardır ve yüksek statülü işlerin kalıcı etkisi genellikle olumsuz olup, çevre, sosyal doku ruhi ve fiziki sağlığımız için tahrip edici özellik taşırlar. Buna karşılık sosyal açıdan değersiz ve hayati olsalar da ihmale uğramış tamirat ve bakım işleri gibi çevrimsel işler hiçbir olumsuz iz bırakmazlar. Henderson’a göre tekrar tekrar yapılması gereken iş yapmak bizim büyüme ve çürüme, doğum ve ölüm düzenini tanımamıza yardımcı olur. Bu çevrim kâinatın dinamik düzenine nasıl gömülü bulunduğumuzun farkına varmamıza yardımcı olur. Ayrıca bir önceki paragrafta anılan iş hiyerarşisi, manevi geleneklerle taban tabana zıttır. Nitekim entropik işler Budist rahiplere göre yüksek manevi değere sahiptirler.
Kuzey Hindistan’a yaptığım seyahatte, belki de dünyanın en entropik işi sayılabilecek dilenciliğin hiç ayıp bir şey olmadığını, tam tersine bu işi yapanların çok yüksek mertebelere eriştiğini öğrenince şaşkınlığımı saklayamamış ama bu işi yapanlara hak vermeyi de ihmal etmemiştim.
Zaten Capra’nın Uncommon Wisdom isimli kitabını satın aldığım Hintli kitapçı ile yaptığım sohbetin teması da ilginç olup tembellik hakkını kullanmak üzerineydi. Hep uzağa bakan Hintlilerin yaşamı, hem çok yalın hem de çok karmaşık görünüyordu.
Notlar
[1] Capra, Fritjof. Yeni Bir Düşünce, Çeviren: Mustafa Armağan, İz Yayınları, İst., 1992.
[2] Capra, Fritjof. Uncommon Wisdom, Flamingo, 1989.
[3] Entropi: Özetlemek gerekirse bir fizik terimi olan entropi, bir sistemin gelişigüzel payının, diğer bir değişle düzensizliğin ölçümüdür ve zamanla artar. Yunanca “enerji” ve “tropos” sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelir (en+tropy). Entropi fiziki bir sistemin evrim derecesini ölçen bir niceliktir.
Trafik Meselesi Tembellik Hakkı
Entropy sözlük anlamı olarak evrenin düzensizlik ve yozlaşma ölçüsü diye bir şey yazılmış. Yukardaki yazın ile bağlantı kuramıyorum. Entropic veya Entropique kelimelerini ise hiç bulamadım. Konuşalım. Kafam karıştı.
Entropi bilimsel bir sözcük ve fazla akademik tanıma girmeyip sadeleştirirsek eğer, sözlük anlamı, senin de yazdığın gibi düzensizliğin ölçüsü. Kalıcı bir emare taşımadan yapılır yapılmaz bozulan işlere verdiğim örneklere, Henderson, kavramın tanımına uygun bir benzetmeyle entropik işler diyor; çünkü hızla bozuluyorlar. Entropi fiziki bir terim olmakla birlikte, Jeremy Rifkin Entropi isimli kitabında, kavramı, ekonomik ve sosyal olaylara çok iyi adapte ediyor. Örneğin aşırı ve düzensiz ekonomik büyüme entropiye bir örnek teşkil eder. Türkiye’de son yıllarda şahit olduğumuz inşaata dayalı ekonomik büyüme entropiye çok iyi bir örnektir.
Entropi için verilmiş olan örneklerden yemek yapmak, bu bilimsel terimin sosyal hayata güzel bir uyarlaması gibi geldi bana. Bende şöyle bir sahne canlandı, masanın üzerinde margarin, fasülye, soğan, salça, tuz vs duruyor (dağınıklar) bir araya getirip yemek yapıyorsunuz (bir düzene sokmak), sonra bu yemek yeniliyor ve bitiyor (düzenli yapı ortadan kalkıyor). Düzenli bir şekilde ortada bulunan bir tencere fasülye yemeği, dağınık olarak bir yerlerde bulunan malzemelere geri dönmüş oluyor.
Yazının temasına da bakınca, entropik işlerin yapılması önemli görünmese de asıl mesele yapılmaması durumunda ortaya çıkacak büyük kaosun daha önemli olduğunu bize gösterip biraz ayar veriyor sanki.
Elinize sağlık,
Ümit Karaduman
Ben, teşekkür ederim. Entropi gerçekten de tuhaf bir kavram ve yaşamamızın her anını kapsamış görünüyor.
Sevgiler.