12 03 2023
Prokrustes’in Yatağı Yunan mitolojisinde Polypemon ya da Damastes olarak da bilinen Prokrustes, Eleusis yakınlarında yaşayan ve sonunda Attikalı kahraman Theseus tarafından öldürülen bir hayduttur. Efsaneye göre Prokrustes’in biri büyük diğeri küçük iki demir yatağı varmış. Kurbanlarını bu yataklara yatırır, boyu yataktan kısa olanların bacaklarını çeke çeke uzatır, uzun olanların bacaklarını ise yatağa sığmaları için kesermiş. […]
9 12 2022
Fizikçi ve tarihçi Arthur I. Miller’e göre kuantum dünyasının şaşırtıcı özelliklerini açıklamakta zorlanan Niels Bohr, dalga/parçacık ikiliğini açıklamak için Çin düşüncesindeki yin yang dışında kübizmden de ilham alır. Kübist sanatçı Jean Metzinger’in de bir tablosuna sahip olan Bohr’un sorduğu soru, tıpkı kuantum olaylarında olduğu gibi bir nesnenin kendini aynı anda farklı biçimlerde (dalga/parçacık) nasıl gösterebildiği […]
4 09 2022
2014 yılındaki bir yazımda Norveç fiyortlarının, deprem büyüklüklerinin, şehirlerin gelişmesinin ve trafikteki sıkışıklıkların fraktal bir özellik gösterdiğini yazmıştım: http://bulentgundogmus.com/trafik-meselesi/. 1980’lerin ikinci yarısında kaosun eşiğindeki sistemlerin karmaşık davranışına merak saran Danimarka asıllı Amerikalı fizikçi Per Bak’ta bu konuları açıklamak için kavramsal bir çerçeve çizmeye çalışırken “kum yığını” diyebileceğimiz bir model geliştirir ve adını da “kendi kendini […]
6 08 2022
Pierre-Simon Laplace, Fransız Devrimi (1789) patlak verdiğinde, Académie des Sciences’taki meslektaşlarına da sık sık anımsattığı gibi kendisini Avrupa’nın en büyük matematik dehalarından biri olarak kabul ettirmişti. Cumhuriyete olan bağlılığını açıklamış olmasına rağmen, Napolyon iktidarı ele geçirince Bonapartizme döner ve Théorie Analytique des Probabilitiés adlı ünlü kitabını imparatora ithaf eder. Kralcı olduktan sonra marki yapılan, bir […]
4 07 2022
“Işıldayan ayın göründüğü pencereye baktı ve şöyle dedi: ‘Ama şunu anlamıyorum… Nasıl sürekli gece yarısı oluyor burada, oysa çoktan sabah olmuş olmalıydı? ‘Bayram gecesini biraz uzatmak hoş bir şeydir’ dedi Woland.” Mihail Bulgakov, Üstat ile Margarita “Ayar istasyonları, saatleri durmuş hanımların ve beylerin saatlerinin ayarlarını düzeltmek için yol üstünde uğrayacakları küçük yerlerdi. Burada genç hanımlar, […]
2 06 2022
Hiçbir-Zamandan Bakış ya da Tralfamadore Perspektifi Fiilen evrenin dışında durmamız mümkün değildir. Evren daha büyük bir uzayda durup duran bir nesne değildir; uzay ve zaman olmak üzere var olan her şeyin toplamıdır. Bu nedenle dışında duran birisinin bakış açısından evrenin nasıl göründüğünü merak etmeyiz. Doğrusu, uzay-zamanın tümünü tek varlık olarak kavramaya çalışırız. Sean Carroll Zamanın […]
24 04 2022
Sicim kuramının kâşiflerinden, öğrenciliğinde sıhhi tesisatçılık yapan fizikçi Leonard Susskind’in şu sözlerinden bir kitap yazılabilir: “James Joyce ‘Bay Mark’a üç kuark’ demiştir. Gell-Mann’sa ‘protona üç kuark, nötrona üç kuark ve mezona bir kuark ve bir karşı-kuark çifti’ demiştir. Yüksek enerji fiziğindeki terimlerin büyük bir bölümü sözcükler konusunda saplantılı olan Gell-Mann tarafından önerilmiştir: ‘kuark’, ‘acayip’, ‘kuantum […]
3 03 2022
Fyodor Mihayloviç Dostoyevski müstesna eseri Budala’da genç bir adamın idama mahkûm olduktan yirmi dakika sonra affedilmesiyle bu yirmi dakika içinde yaşadığı zaman serüveninden söz eder. Sabah erkenden kaldırılan mahkûm idama gitmeden önce papazla sadece beş dakika geçirmesine rağmen, bu beş dakika kendisine bir ömür kadar uzun gelmiştir. Arkadaşlarıyla vedalaşıp kubbesi güneşte pırıl pırıl parıldayan kilisenin […]
11 02 2022
Gaston Bachelard okurunu iyi hissetiren bir yazardır. Düşlemenin Poetikası’nda şöyle yazar: “Düşlemeye dalan bir düş-kuran gündelik yaşamın tüm ‘telaşesini’ bir kenara ittiğinde başkalarının kaygısından kaynaklanan kaygıdan kendini kopardığında, böylece gerçekten kendi yalnızlığının faili olduğunda, nihayet saatleri saymadan evrenin güzel bir yerini seyredebildiğinde, bu düş-kuran kendinde bir varlığın açıldığını hisseder. Böyle bir düş-kuran bir anda dünyayı […]
25 01 2022
Erken dönem soyut ressamların en sıra dışı indirgemecisi Hollandalı ressam Piet Mondriandır (1872-1944). Başlarda figüratif resimler yapan Mondrian Hollanda’nın en ünlü modern ressamı Vincent van Gogh’tan etkilenmiş ve kır manzaraları, tarlalar ve yel değirmenleri yapmıştı. 1911 yılında Amsterdam’da Pablo Picasso ve Georges Braque’ın kübist eserlerinden oluşan bir sergiyi gördükten sonra Paris’e taşınır. Picasso ve Braque […]