16 08 2023
Kaos sözcüğü ilk kez teknik olarak 1975 yılında matematik sistemlerdeki düzensiz davranışları tanımlamak amacıyla Tien-Yien Li ve James Yorke tarafından kullanılmıştır (Feldman, 2014 ve Ruelle, 1996). Aynı yıl Benoit Mandelbrot’un doğal nesnelerin kendilerini tekrarlayan özelliklerinden söz etmesiyle gerek kaos gerekse onun bir çeşit görseli olan fraktallar doğal ve sosyal bilimlerin önemli bir parçası haline gelmiştir. […]
19 06 2023
John Donne’a göre “Hiç kimse ada değildir, kendi başına bütün de değildir; herkes kıtanın bir kısmı, okyanusun bir parçasıdır. Bir parça toprağı deniz alıp götürse, bir burun nasıl küçülür, bir dostunun kalesi ya da senin kalen nasıl küçülürse Avrupa’da öyle küçülür. Herhangi bir insanın ölümüyle eksilirim ben, çünkü insanlığı bir parçasıyım” (Donne, 2011: 109). “İki […]
12 03 2023
Prokrustes’in Yatağı Yunan mitolojisinde Polypemon ya da Damastes olarak da bilinen Prokrustes, Eleusis yakınlarında yaşayan ve sonunda Attikalı kahraman Theseus tarafından öldürülen bir hayduttur. Efsaneye göre Prokrustes’in biri büyük diğeri küçük iki demir yatağı varmış. Kurbanlarını bu yataklara yatırır, boyu yataktan kısa olanların bacaklarını çeke çeke uzatır, uzun olanların bacaklarını ise yatağa sığmaları için kesermiş. […]
9 12 2022
Fizikçi ve tarihçi Arthur I. Miller’e göre kuantum dünyasının şaşırtıcı özelliklerini açıklamakta zorlanan Niels Bohr, dalga/parçacık ikiliğini açıklamak için Çin düşüncesindeki yin yang dışında kübizmden de ilham alır. Kübist sanatçı Jean Metzinger’in de bir tablosuna sahip olan Bohr’un sorduğu soru, tıpkı kuantum olaylarında olduğu gibi bir nesnenin kendini aynı anda farklı biçimlerde (dalga/parçacık) nasıl gösterebildiği […]
30 10 2022
Karmaşıklıkta beliren dünya bir bütündür ve bütün parçalarının toplamından daha fazla bir şeydir. Örneğin şekerin tadı kendisini oluşturan karbon, hidrojen ve oksijen atomlarında yoktur ya da suyun ıslaklığına onu oluşturan hidrojen ve oksijen atomlarında rastlamayız. Daha da basitleştirirsem, Fransız bir arkadaşımın mucizevi olarak nitelediği ve doymak bilmeden yediği menemenin lezzetini, bu müstesna yemeği oluşturan domates, […]
17 02 2021
Perry Anderson Postmodernitenin Kökenleri’nde şöyle yazar: “Geçmişin nesneleri elimizin altında, istediğimiz an dokunabileceğimiz, kullanabileceğimiz uzaklıktadır; oysa postmodern şimdide, onlarla aramızda elektronik engel vardır: Bugün bizler, resim tararız, internette dolaşırız, görüntüyü dijitalleştiririz-hepsi de kaçınılmaz olarak, seyir kültürüne hükmeden oligopolilerin dolayımından geçen işlemlerdir” (Anderson, 2002: 147). İş, insanların hayatlarının çekirdeğidir ve öngörülebilir gelecekte böyle olmaya devam edecektir. […]
1 02 2021
John Holland’a göre karmaşık bir sistem için verilebilecek en iyi örnek tropik bir yağmur ormanıdır. Çünkü yağmur ormanları neredeyse sonsuz bir çeşitlilikte türlere ev sahipliği yaparlar: İnsan aynı türden ikinci bir ağaç görmeden yüzlerce adım atabilir, tek bir ağaçsa birbirinden farklı binlerce tür böcek barındırıyor olabilir. Bu türler arasındaki etkileşimler, örneğin asker karıncaların önlerine çıkan […]
3 01 2021
Sicim kuramının kâşiflerinden, öğrenciliğinde sıhhi tesisatçılık yapan fizikçi Leonard Susskind’in şu sözlerinden bir kitap yazılabilir: “James Joyce ‘Bay Mark’a üç kuark’ demiştir. Gell-Mann’sa ‘protona üç kuark, nötrona üç kuark ve mezona bir kuark ve bir karşı-kuark çifti’ demiştir. Yüksek enerji fiziğindeki terimlerin büyük bir bölümü sözcükler konusunda saplantılı olan Gell-Mann tarafından önerilmiştir: ‘kuark’, ‘acayip’, ‘kuantum […]
28 12 2020
Mircea Eliade Mitler, Rüyalar ve Gizemler’de şöyle yazar: “Mit (ilkel ve arkaik toplumlarda), kutsal bir tarihi, diğer bir deyişle, başlangıcın kutsal zamanında (‘O zamanda’), Büyük Zaman’ın şafağında gerçekleşen insanüstü bir vahyi anlatır… Başka bir deyişle, bir mit Zaman’ın başlangıcında vuku bulan şeyin doğru bir tarihidir ve insan davranışı için bir model oluşturur. Arkaik toplumun insanı, […]
2 12 2020
Leonardo da Vinci’yı anlamak konusundaki merakımı gidermeye devam ediyorum. Einstein ve Steve Jobs’un biyografisini yazan Walter Isaacson’un kitabı (2019: 519-524) bu konuda ilginç bilgiler sağlıyor. Dünyanın gelmiş geçmiş en meraklı insanlarından olan Leonardo da Vinci’den öğrendiklerimiz ve öğreneceklerimiz saymakla bitmez. Isaacson’un bu dâhinin yaşamından çıkardığı dersleri bazı ekleme ve ufak tefek değişikliklerle özetlemeye çalışmak istiyorum. […]