1 05 2023

Zaman üzerine yazmakta olduğum kitabımın bölümlerinden birinin adı William Morris’in Hiçbir Yerden Haberler adlı romanından esinlendiğim Hiçbir Zamandan Haberler. Metinde daha önce kısmen paylaştığım gibi fizikteki blok-evrenden, Kurt Vonnegut’un Beş Mezbaha’da sözünü ettiği Trafalmodere’lulardan, McTaggart’ın zamanı yok varsaymasından, her şeyi bilen Laplace Şeytanı’ndan vb. bahsediyorum. Metni yeniden okurken internette bir gezinti yaptım ve Portsmouth Üniversitesi’nden Profesör Chris Sinha’nın, Vera Da Silva Sinha, Jörg Zinken ve Wany Sampaio ile birlikte 2011 yılının Mart ayında yazdıkları makale ile karşılaştım. Makale Brezilya’da Amazon ormanlarında yaşayan Amondawa haklının zaman anlayışına ilişkindi ve bana “hiçbir zamandan” yeni bir haber getiriyordu.

Amondawa halkı ölçülebilir ya da sayılabilir bir zaman kavramına sahip değildi. Onlar, zaman içindeki olayları görerek yaşamıyorlardı. Yaşadıkları şey tam olaylar dünyasıydı. Kullandıkları dilde, gün, ay ya da yıla ait bir kelime yoktu. Gün onlar için kavramsal olarak, gündüz ve geceden ibaretti ve mevsimler ya yağmurlu olur ya da kurak olurdu.

Amondawa’da hiç kimsenin yaşı belli değildi. Bunun yerine ömürlerinin hangi aşamasında olduklarını ya da, ilginç biçimde topluluktaki konumlarının ne olduğunu ortaya koyacak biçimde isimlerini değiştiriyorlardı.

Amondawa halkı için vakit nakit demek değildi, çünkü bir şeyi tamamlamak için zamana karşı yarışmıyorlar ve hiç kimse gelecek hafta ya da gelecek yıldan söz etmiyor, daha doğrusu edemiyordu. Çünkü geleceği ifade edecek bir sözcükleri yoktu.  Bu nedenle hiç strese girmedikleri için kendilerini daima özgür hissediyorlardı.

* * *

Dış dünya ile ilk kez 1986’da temas kuran Amondawa halkı geleneksel yaşam tarzlarını sürdürmeye devam etmişler ve tıpkı avcı-toplayıcı toplumun bireyleri gibi, avlanarak, balık tutarak ve ekin yetiştirerek yaşamlarını sürdürmüşlerdir.

 Ancak elektriğin ve onunla birlikte televizyonun gelmesi yüzünden, zamanı ifade eden herhangi bir kelimenin olmadığı dilleri tehlike altında bulunmaktadır.

Kaynak

Sinha, Chris ve diğ, https://ids-pub.bsz-bw.de/frontdoor/deliver/index/docId/3327/file/Sinha_da_Silva_Sinha_Zinken_Sampaio_When_time_is_not_space_2011.pdf, erişim, 01.05.2023

Amondawa, Chris Sinha, McTaggart, Morris, Vonnegut, Zaman

Shandy’nin Maceraları Disiplinlerarasılık (2)