6 04 2020

Bir Amok koşucusu gibi küreselleşerek dönen dünyamızın tekerine Covid-19 kod adlı çıplak gözle görünmeyen bir mahluk çomak soktu ve ne gökyüzünde uçan bir uçak kaldı, ne de yeryüzünde sınırlarını kapatmayan bir ülke.  Dünya, zınk diye durdu! Sermaye mekânın zaman tarafından yok edilmesine neden olmuştu; Covid-19 kod adlı mahluk ise mekanın zaman tarafından sabitlenmesine neden oldu. Kısaca, Çin’de afiyetle yenen yarasa adlı bir başka mahluk kusursuz bir kelebek etkisi yaratarak dünyanın büyük bir kapanmaya sahne olmasını sağladı ve kaos teorisindeki başlangıç noktasına hassas bağımlılık ilkesi sebebiyle kaotik bir sürece girdik.

Giorgia Agamben erken davranarak Covid -19 kod adlı mahlukun gerekçesiz bir acil durumun neden olduğu istisna hali yarattığını öne sürerken alınan önlemler nedeniyle otoriter bir geleceği vurguluyordu.

Slavoj Zizek ise Agamben’den bir gün sonra, mahluku, Fredric Jameson’ın söz ettiği kozmik felaket filmlerinin ütopyacı potansiyelinden etkilenerek, kapitalizme ‘Kill Bill-vari’ bir darbe olarak niteleyip komünizmin yeniden icat edilmesine yol açabileceğini öne sürdü. İki hafta sonra da şu sloganı attı:  “Ya küresel kapitalizm ya da orman kanunları!”

Edgar Morin’e göre çıplak gözle görünmeyen bu mahluk toplumdaki dayanışmayı güçlendirebilirdi.  Küreselleşme dayanışmanın olmadığı karşılıklı bir bağımlılıktan ibaretti. Tekno-ekonomik bir birleşme üretmişti ama insanlar arasında ortak bir anlayış sağlayamamıştı. Ancak güçlü bir düşünce ve bilinç ile canlı ve yeni bir vatandaş hareketi yeni bir dünyanın yolunu açabilirdi.

Çıplak gözle görünmeyen Covid-19 kod adlı mahluku neoliberal yağmacılığa karşı doğanın bir intikamı olarak niteleyen David Harvey’e göre “Sermaye, kendi yeniden üretiminin çevresel koşullarını değiştirir, fakat bunu istenmeyen sonuçlar (iklim değişikliği gibi) bağlamında ve sürekli olarak çevresel koşulları yeniden şekillendiren özerk ve bağımsız evrimsel güçlere karşı yapar. Bu açıdan, gerçekten doğal felaket diye bir şey yoktur. Virüsler sürekli değişiyor ancak bir mutasyonun hayatı tehdit edici hale gelip gelmeyeceği durumlar insan eylemlerine bağlıdır.” Nemli dönence altı iklimler ve aşırı popülasyon virüslerin hızla yayılması için en elverişli ortamlardır. Harvey, mahlukun ilk kez Çin’in Wuhan şehrinde çıkmasına şaşırmamıştır, çünkü şehir, sınır tanımayan sermayenin dünya çapındaki küresel üretim ve tedarik zincirlerinin buluştuğu önemli bir noktadır. Aşırı ve çılgın tüketim sistemin çöküşünü getirmiştir.

Franco Berardi, önce mahuklar, sonra faydalı ürünler ve nihayet zevk ile fanilik üzerine yazdığı makalesinde, uzun zamandır ekonomi alanından kovulmuş olan kullanım değerinin artık aramızda olduğunu ve fayda sağlayan ne varsa onun kral olduğunu ifade etti. Para artık işe yaramıyordu ya da çok az işe yarıyordu. Çünkü 2008 gibi bir kriz yaşamıyorduk; çöken, ekonomilerin ötesinde, bedenlerdi. Şu anda ihtiyacımız olan ise başta aşı ve ilaç olmak üzere, koruyucu maskeler, yoğun bakım ekipmanları ve yiyecek. Faydalı olan sadece bunlar. Bir de duygu, zevk,  yeni bir hassasiyet, dayanışma ve kanaatkârlık kültürü! Berardi makalesinin sonunda şöyle yazar: “Pandeminin sonunda, uzun bir tecrit döneminin ardından insanlar, sanal bağlantının ebedi hiçliğine, mesafelenmeye ve tekno-totaliter entegrasyona dalmaya devam edebilirler. Bu mümkün ve hatta muhtemel. Ancak muhtemel olana mahkûm olmamalıyız. Şimdide saklı olan olanağı keşfetmeliyiz.”

Alain Badiou salgının karmaşık ve her zaman doğal belirlenimlerle toplumsal belirlenimlerin kesişim noktasında olduğunu söylerken pandemiye farklı bir yaklaşım getiriyordu. Ona göre, kapsamlı analizi çaprazdır: İki belirlenimin kesişim noktalarını anlamak ve bundan sonuçlar çıkarmak gerekir. Covid -19 kod adlı mahlukun menşei konusunda ırkçılığa varan yorumlar kabul edilemez. Ve salgın fenomenlerinin kendiliğinden siyasi bir açılım yapması mümkün değildir. Bununla birlikte en korunmasız sınıfların örgütlenmesi yeni bir siyasetin sağlam bir perspektifi olacaktır.

Neoliberalizmi kapsamlı bir eleştiriye alan Noam Chomsky, örneğin bir lokantadaki gençlerin sohbetlerinin iki ayrı şekilde yürüdüğünü belirtiyordu. Bunlardan ilki kendi aralarında ve yüzeysel, ikincisi ise her birinin kendi cep telefonlarıyla uzaktaki bir arkadaşıyla sohbet etmek şeklinde yürüdüğü için insanlar olağanüstü derecede atomize olup birbirlerinden yalıtılmış durumdaydılar. Ancak, şimdi yaşadığımız korona günlerinde gerçek bir toplumsal yalıtım halindeyiz. Chomsky yazısını şöyle tamamlar: “Bunun üstesinden ancak toplumsal bağların mümkün olan tüm yollar ile yeniden oluşturulması ile gelinebilir. İhtiyacı olanlara yardım ederek, iletişime geçerek, örgütlenmeleri geliştirerek, çözümlemeleri genişleterek, onları çalışır ve harekete geçebilir durumda tutarak, gelecek için planlar yaparak, insanları internet çağında bir şekilde bir araya getirerek, karşılaştıkları sorunlar için danışmak, tartışmak, karar vermek, yüzleşmek ve bunlar üzerine çalışmak gibi yollarla olabilir.”

* * *

Darrin McMahon’un şu sözü anlamlıdır: “Tüm soruların cevapları geçmişte saklıdır. Tüm bulmacaların çözümleri geçmişte saklıdır. Kader ve kısmetin haritası geçmişte saklıdır.” Ancak 2020 yılı itibariyle bu motto değişmiştir ve artık tüm dünya ile birlikte gelecek şimdide saklıdır demeliyiz. Kader kısmetin haritası şimdide saklıdır! Bir zamanlar Amok koşucusu gibi küreselleşerek dönen dünyamızın hızının düştüğü, hatta neredeyse (0)’a indiği bugün, Covid-19 kod adlı çıplak gözle görünmeyen mahlukun yenilmesinden sonra ortaya çıkacak dünya profili, şimdi yaptıklarımızın ve yapacaklarımızın bir fonksiyonu olacaktır. Şu anda faydalı ürünler dışında her şey değerini kaybetmiş, deyim yerindeyse alınıp satılmadığı için meta olmaktan çıkmıştır. Kuşkusuz kendini yeniden üretmeye çalışacak olan sermayenin, bunun için artı değer üretmekten başka çaresi yoktur ve pandemi sonrası kendiliğinden başka bir düzene geçilmeyecektir. Neye geçileceği, sermayenin kalan gücüyle, halkın yardımlaşma, dayanışma ve örgütlenmesine bağlıdır.

Kübalı doktor Luis Herrera’nın şu sözü dünya solunun sloganı olabilir: “Sağlık ticari mal değil, temel bir haktır!”

İstanbul Balatlıların yardıma muhtaç olanlara yardım toplamak için eskiden olduğu gibi balkondan sarkıttıkları sepete iliştirdikleri şu ifade ise nihai sloganımızdır: “İmkânı olan koysun, ihtiyacı olan alsın!”

Notlar

Agamben, Giorge (2020).  https://terrabayt.com/dusunce/covid-19-gerekcesiz-bir-acil-durumun-yarattigi-istisna-hali/ erişim: 27.02. 2020.

Badiou, Alain (2020). https://gergedan.press/alain-badiou-salgin-durumu-uzerine-7030/, erişim: 05.04.2020.

Berardi, Franco (2020). https://terrabayt.com/dusunce/arizanin-otesi-olasi-akibetimiz-ustune-uc-tefekkur/ erişim: 03. 04. 2020.

Chomsky, Noam (2020). http://www.yeniyasamgazetesi1.com/chomsky-su-an-insanlik-tarihinin-onemli-bir-ani/, erişim: 04.04.2020.

Harvey, David (2020). http://uni-versus.org/2020/03/21/david-harvey-kapitalizm-koronavirus/?fbclid=IwAR0t-lCvIlid_0JkUa5AR-Ekg-X_-2BbPN2pqu5a_VyPlP5gUctWdUI8omw, erişim: 21.03. 2020.

McMahon, Darrin (2015). İlahi Gazap, çev. Arlet İncidüzen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları

Morin, Edgar (2020). https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51974391, erişim: 20.03.2020.

Zizek, Slavoj (2020). https://terrabayt.com/manset/zizek-koronavirusu-kapitalizme-kill-bill-vari-bir-darbedir-komunizmin-yeniden-icat-edilmesine-yol-acabilir/, erişim: 28.02. 2020.

Zizek, Slavoj (2020). https://terrabayt.com/dusunce/zizek-koronavirusu-karar-vermeye-zorluyor-ya-kuresel-komunizm-ya-orman-kanunlari/erişim: 12.03.2020.

Alain Badiou, Covid-19, Darin McMahon, David Harvey, Edgar Morin, Franco Berardi, Giorgia Agamban, Luis Herrera, Noam Chomsky, Slavoj Zizek

Koronavirüs Sihirli Üçgen