19 04 2015
Anket / Engizisyon
Her sözcüğün bir hikâyesi var. Araştırmacı Sevan Nişanyan’ın Elifin Öküzü ya da Sürprizler Kitabı’nda aklınıza gelen herhangi bir sözcüğün hikâyesini bulabilirsiniz. Kitabın 14. ve 15. sayfaları mesleğimizde en çok kullandığımız sözcük olan “anket”e ayrılmış.
Anket sözcüğü, esas olarak Latince soruşturma anlamına gelen “inquirere” fiilinin mişli geçmiş hali olan “inquisit” kökünden geliyor. Katolik yobazlığın simgesi olan ve halk dilinde engizisyon mahkemeleri olarak anılan “Officium Sanctum Inquisitionis” yani Yüksek Soruşturma Dairesi, İspanya’da nüfusun büyükçe bir kesimini oluşturan Yahudi ve Müslüman dönmelerin gizlice eski dinlerini koruyup korumadıklarını soruşturmak amacıyla kurulmuş. İngilizce’de bu fiilin “to inquire” (soruşturmak) ve “inquisitive” (meraklı, sorgulayıcı) halleriyle karşılaşıyoruz. Fransızlar ise bozuk Latince olan “inquaesta” sözcüğünü alıp “enquête” şekline dönüştürmüşler ve anket diye telaffuz ediliyor. Nişanyan, incelemesinin son cümlesini, araştırmacılara atfen, neyse ki cevap vermeyenleri engizisyon mahkemelerinde olduğu gibi yakmıyorlar, diye bitiriyor.
Engizisyon Mahkemesi
2002 yılının Aralık ayında kaleme aldığım bu kısa yazıya göre maalesef mesleğimizde en çok kullandığımız ve soruşturma anlamına gelen anket sözcüğünün böyle talihsiz bir kökeni var. Bunu gidermenin bir yolu, bazı basın yayın organlarında da yer alan anketör ya da anketçi firma nitelemesinden kurtulmak. Gerçekten de son derece yanlış olan bu kullanım sektörümüzü vulgarize ediyor. Oysa anket yapmak ya da yaptırmak işimizin sadece bir kısmını oluşturuyor. Bununla birlikte, araştırma dizayn edip model kuruyoruz, örnek planı hazırlayıp örneklem seçiyoruz, çeşitli analizler yapıyoruz ve en önemlisi rapor yazıyor, strateji geliştiriyoruz.
Anket sözcüğünün bu olumsuz anlamından kurtulmanın bir diğer yolu ise mesleğimizi daha eğlenceli hale getirmek, yepyeni analizlerle süslemek ve ona görsellik aşılamak olmalı. Çünkü biz soruşturmuyoruz, araştırıyoruz.
Kamuoyu Yoklamaları (Opinion Polls) Leonardo’nun Sanatında Yaşamın Gizemi