19 08 2017
Jorge Luis Borges
Kuantum kavramını bilime kazandıran Max Planck 4 Aralık 1937 tarihinde Münih Teknik Üniversitesi’nde Determinizm mi İndeterminizm mi? başlığı altında verdiği konferansta şunları söyler:
“Düşünceler atomlardan, elektronlardan da ince bir niteliktedir. Düşüncemizde bir atom çekirdeğini kolayca parçalar, milyonlarca ışık yılı uzaklığı bir solukta alırız. Bazen insanın hayal gücüyle ulaşabileceğinden çok daha geniş alanlara yayıldığı savunulur doğanın, oysa aslında tam tersi doğrudur bunun. Doğa insanın uçsuz bucaksız düşünce dünyasında ancak pek dar bir alan kapsamaktadır. Gerçi bu dünyayı harekete geçirmek için dışarıdan bir dürtüye, doğadaki bir yaşantıya ihtiyaç vardır, ama bu dürtüyü bir kez almaya görsün hayal gücümüz örmeye başladığı ipliğin sonunu öre öre kendi getirir, hatta doğadaki olayların ötesine ulaşıncaya kadar” (1987: 100).
Jorge Luis Borges
Jorge Luis Borges böyle düşünebilen nadir insanlardandır. Planck’tan kırk bir yıl sonra doğan Borges, sınırsız hayal gücüyle ördüğü öykülerinde atom çekirdeğini parçalamış, okurlarını milyonlarca ışık yılı uzaklıklara götürerek doğadaki olayların ötesine taşımıştır. Onun, zamanı eğip bükerek kaos ve sonsuzluk üzerine odaklandığı fantastik öyküleri insan zihniyle oynayan birer şaheserdir. Italo Calvino’ya göre her Borges metni evrenin sonsuzluk, sayıca sınırsızlık, eşzamanlılık, zamanda döngüsellik gibi evrenin bir modelini ya da özniteliğini içerir. Üstelik bu devasa konuları birkaç sayfaya sığdırır (Calvino, 2017: 127).
Örneğin, Alef ’te tüm zamanları bir noktada kesiştirir, o noktaya da evreni yerleştirir; Yolları Çatallanan Bahçe’de sayısız olasılığa bölünen bir cinayeti anlatarak okurunu ortaya çıkan eşzamanlılık karşısında şaşkına çevirir; Bellek Funes’de aynı anda hemen her şeyi algılayıp görebildiği, gördüğü ya da okuduğu hiçbir şeyi unutmadığı için belleği çöp yığınına dönüşen bir gencin portresini çizer; Babil Kitaplığı’nda sonsuza kadar tekrarlanan bir kütüphane tasavvur eder; Kum Kitabı’nda sonsuz sayıda sayfası olan bir kitaba dokunmamızı sağlar; Öteki ’nde farklı zamanlarda yaşamakta olan genç ve yaşlı Borgesleri aynı mekânda buluşturur; Tlön, Uqbar, Orbis Tertius’da geçmiş ve geleceğin “şimdi”de var olduğu, ama “şimdi”nin de belirsiz olduğu, hatta “tüm zamanın” çoktan sona erdiği bir yerleşim hayâl eder; Döngüsel Yıkıntılar’da rüyasında bir insan yaratan adamın kendisinin de başka birinin rüyasında görüldüğünü fark eder ve başka öykülerinde de bunlara benzer mucizevi olaylar ad infinitum devam eder gider.
Bu daha başlangıç. Borges ve eserleri üzerine yazmaya devam edeceğim.
Notlar
Calvino, Italo (2017). Amerika Dersleri, çev. Kemal Atalay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Planck, Max (1987). Modern Doğa Anlayışı ve Kuantum Teorisine Giriş, çev. Yılmaz Öner, İstanbul: Alan Yayıncılık.
Vergilius’un Ölümü ve Ahmet Cemal Çin Ansiklopedisinin Büyüsü
Çok teşekkür ediyorum sevgili Dostum. Ufkumu açtın.
Sevgiler
Ben teşekkür ederim, sevgiler.