7 01 2017
Kitaplar Arası Hoşbeş
Son zamanlarda kitap okuma biçimim hayli değişti. Şöyle oldu: Bende önüne geçilemez bir merak uyandıran, beni heyecanlandıran, bana yepyeni ufuklar açan bir kitap mı okuyorum, dipnotlar ve referanslar daha çok ilgimi çekmeye başlıyor. Hemen o referansa gidiyor, kütüphanemde varsa elime alıp okumaya başlıyor, yoksa derhal edinmeye çalışıyor, velhasıl daldan dala atlıyorum. Bu atlama fraktal bir boyut sergiliyor ve başlangıç noktasına hassas bağımlılık çerçevesinde bir kelebek etkisi yaratarak beni bambaşka diyarlara sürüklüyor.
Şöyle bir örnekle devam edebilirim: Yaklaşık iki ay önce William Connolly’nin Hayatın Kırılganlığı ’na başlamıştım; hala bitirebilmiş değilim. Çünkü neoliberalizm ve doğal olarak Friedrich von Hayek, kendi kendini organize eden süreçler (self-organization), ekonomi politik, bakteriler – vücudumuzda 1 kg. bakteri varmış – Gaia teorisi, Voltaire, teogeni, vb. hakkında birbirinden çok farklıymış gibi görünen konuları belli bir bağlam içinde ele alıp inceleyen bu kitap beni kaynaklarının da kaynaklarına sürükleyiverdi. Hemen şu kitapları incelemeye başladım: Stuart Kauffman’ın Reinventing the Sacred ’i (self-organizaton), Voltaire’in Candide’si, David Harvey’in Neolibaralizm’in Kısa Tarihi, Terrence Deacon’un Incomlete Natur’u (doğada self-organization), Naomi Klein’ın Şok Doktrini, Charles Taylor’un Seküler Çağ’ı, Karl Polanyi’nin Büyük Dönüşüm’ü, Immanuel Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi ve birkaç kitap daha. Hatta Proust’un Kayıp Zamanın İzinde ’sinin Yakalanan Zaman’ına bile geri döndüm.
İkinci örneğim de şu oldu: Tekrar inceleme fırsatı bulduğum Kevin Robins’in İmaj ’ının kaynakçasında Krishan Kumar’ın Ütopya ve Karşıütopya’sı yer alıyordu. Hemen edindim ve okumaya başladım. Referanslara dalınca, George Orwell’in 1984’ü ile Yevgeni Zamyatin’in Biz’ine ve Aldous Huxley’in Cesur Yeni Dünya’sını yeniden, William Morris’in Hiçbir Yerden Haberler’ini ise ilk kez okuma ihtiyacı duydum. Şu anda sosyalist bir ütopya olan Hiçbir Yerden Haberler’ine dalmış bulunuyorum. Sırada ise Arthur Koestler’in Gün Ortasında Karanlık ve Edward Bellamy’nin Geçmişe Bakış’ı var.
Yine sosyalist bir ütopya olan Geçmişe Bakış 1888 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde çeyrek milyon satmış. Krishan Kumar’ın aktardığına göre Geçmişe Bakış o yıllarda, Amerikalı entelektüel çevrelerde Karl Marx’ın dev yapıtı Das Kapital ’in hemen arkasından en etkili kitap ünvanına sahip olmuş. O kadar etkili olmuş ki, tek bir kitap olarak ulusal bir politik hareketi başlatması açısından benzersiz bir örnek teşkil etmiş. Kumar, Das Kapital, hatta Komünist Manifesto ’nun bile tek bir kitap olarak böyle bir etki göstermediğini yazmaktadır. Öte yandan Tolstoy’un günlüğüne “son derece dikkate değer bir kitap” olarak not ettiği Geçmişe Bakış 1889 yılında Çarlık Rusya’sında kütüphane ve okuma odalarında yasaklanmış.[1] Bu müstesna kitabı da bar kaç güne kadar okumaya başlayacağım. Tabi söz konusu ütopik sosyalizm olunca Friedrich Engels’in öğrencilik yıllarımda okuduğum Ütopik Sosyalizm ve Bilimsel Sosyalizm’ine dönmek şart oldu.
Umarım Hem Hiçbir Yerden Haberler, hem de Geçmişe Bakış hakkında bir deneme yazma imkânım olur.
Dünyada olup bitenleri anlamak giderek zorlaşıyor. Her şeyin birbirine dokunduğu bir dünyada yaşadığımız için disiplinler arası işbirliğine çok ihtiyacımız var. Zygmunt Bauman’ın farklı kültürlerin yan yana yaşaması gerektiği konusunda yaptığı analojiyi bilimlere uygularsam, şunu söyleyebilirim: Bilimler – felsefe ve edebiyatı da ekleyebiliriz – birbirleriyle temas edip uzaklaşırlar, kucaklaşır ya da birbirlerini iterler, hatta çatışmaya bile girerler ama sonra işbirliğine girerek birbirleriyle hoşbeş edip olayları anlamamızı sağlarlar.
Notlar
[1] Kumar, Krishan. Modern Zamanlarda Ütopya ve Karşıütopya, Çeviren: Ali Galip, Kalkedon Yayıncılık, 2006, s.225-227.